Vreugde is het leidende thema in deze viering. Heel duidelijk in de eerste twee lezingen: Bij Sefanja “Sion, jubel van vreugde!”, bij Paulus: “Verheugt u in de Heer te allen tijde”. Johannes de Doper trekt een ander register open. Ook hij verkondigt de Blijde Boodschap, maar hij doet dit met vele strenge vermaningen. Want de kern van de boodschap, de reden tot vreugde is de komst van de Verlosser. In zijn dagen gonst het in Israël van de verwachting dat de Messias spoedig zal komen. De mensen komen in beweging. Opmerkelijk is dat zij daarbij de vraag stellen wat van hun wordt verwacht, wat zij moeten doen?
Zij zouden ook de verwachting kunnen hebben dat de Messias zich met overmacht zou manifesteren, de vijand verdrijven, en zijn volk verlossing zou aanreiken. Maar blijkbaar beseffen zij dat van hun een actieve medewerking, misschien zelfs voorbereiding wordt verlangd. Wat moeten wij doen? Johannes zegt niet: zorgt dat gij u bewapent en kunt helpen de vijand te bestrijden. Hij zegt ook niet, zoals Jezus zal doen in zijn eschatologisch spreken: ontvlucht de stad, trekt naar de bergen, en richt uw ogen naar omhoog! De raadgevingen van Johannes zijn niet op de eindtijd gericht, maar op de voorbereiding op de komst van Hem die komen moet. Op wat moet gebeuren hier en nu, in het huidige bestel, en wat binnen ieders bereik is. Wat hij voorschrijft blijft binnen de bestaande orde, maar is daarom niet minder revolutionair, want zo gaat het er in werkelijkheid niet aan toe. “Deelt met elkaar”, is zijn oproep. “Wie dubbele kleding heeft, laat hij delen met wie niets heeft.” Wie heeft geen dubbele kleding? Benedictus geeft in zijn Regel aan zijn broeders, die toch aan bezitloosheid gebonden zijn, twee tunieken zodat ze gewassen kunnen worden. Dubbele kleding is geen luxe, maar delen met wie niets heeft, is toch beter.
Ook tollenaars en soldaten komen, mensen die samenwerken met de bezettende macht, met de Romeinen. Johannes wijst hen niet af, eist ook niet het onmogelijke, maar dat zij zich tevreden stellen met wat hun rechtens toekomt. Als onze samenleving die minimale aanwijzingen van de Voorloper zou volgen, zouden we al een eind op weg zijn naar Kerstmis. De bereidheid om te delen schept al een sfeer waarin de vreugde wonen kan. Zelfgenoegzaamheid, zelfzucht, zelfvoldaanheid, egoïsme sluit vreugde uit.
Ook al moet de verlosser nog komen, ook al moet zijn oordeel nog plaats vinden, moet hij het kaf van het koren nog scheiden, zijn komst dient voorbereid door een goede instelling van degenen die op hem wachten.
Johannes veroordeelt niemand. Hij zegt niet tegen de tollenaars die gedoopt willen worden dat zij eerst hun beroep dienen op te geven. Nee, hij zegt dat zij niet méér mogen vragen dan de vastgestelde norm. En de soldaten hoeven hun dienst niet op te zeggen, maar zij moeten van hun machtspositie geen misbruik maken.
Het eindoordeel laat de voorloper over aan Hem die komen moet. Van diens optreden heeft hij een bepaalde voorstelling. Een beeld waaraan straks het optreden van Jezus niet zal beantwoorden. Want Johannes verwacht een strenge rechter. Zelf doopt hij met water, maar de Komende zal dopen met de heilige Geest en met vuur. Een vurige adem Gods zal over de aarde gaan, het kaf van het koren scheiden, het stro verbranden en alleen wat van waarde is behouden.
In onze dagen zien wij de mensen op grote schaal het kwaad bestrijden in de ander. Waar gevochten wordt daar is de andere partij de boosdoener die met geweld dient te worden uitgeschakeld. En mensen die gisteren nog voor geweldloosheid waren en tegen alle wapenindustrie willen dat de uitgaven voor defensie worden opgetrokken. Ik waag me niet in die discussie en ik kies zeker geen partij voor een wrede agressor. Natuurlijk hoop en bid ik dat noch Oekraïne noch Palestina onder de voet zal worden gelopen, maar wapens zullen de vrede en de vreugde niet dichterbij brengen. Tijdens de eerste Wereldoorlog hebben Duitsers en Engelsen elkaar dodelijk bevochten. In de Kerstnacht werd die strijd een ogenblik onderbroken door een moment van verbroedering, uitwisseling, een potje voetbal. Dat gaf hoop op toekomst. Hoe zou de wereld er uitzien als wij elkaar een ogenblik zouden willen zien met de ogen van de ander? Met de ogen van die patriarch van Moscou die het westen veroordeelt als decadent, met de ogen van de arme mensen in Afrikaanse landen die zijn uitgebuit en die hun kinderen de hongerdood zien sterven, en tegelijk beelden krijgen van het welvarende Westen waar men leeft in een voor hen onbegrijpelijke luxe? Als we de verwijten die deze mensen ons maken serieus zouden nemen, dan zouden de wapens misschien niet nodig zijn. Dan was er voor ieder voldoende voedsel, en voldoende vrede.
Zusters en broeders, Jezus komt binnen in onze gebroken wereld. Zachtmoedig en mild, Hij geneest wat gewond is, heelt wat gebroken is, Hij toont goddelijke barmhartigheid. Zijn optreden is geen breuk met dat van de Voorloper, maar Hij overtreft diens verwachtingen. Wij hoorden bij Sefanja: “Het vonnis dat op u drukte werd door de Heer vernietigd! De Heer uw God is bij u als een reddende held. Uitermate verheugt Hij zich om u, door zijn liefde maakt Hij u nieuw!”
Dit vooruitzicht kan ons blij maken, en maakt deze zondag een viering van vreugde.
Maar vergeten wij de les van de voorloper niet: laten wij de Heer een weg bereiden door ons te bekeren, en met anderen te delen. Zetten wij ons in om de armoede en de nood te helen. Dat onze tijdgenoten, die vervreemd zijn van godsdienst of het evangelie niet kennen zien dat het evangelie een boodschap van hoop en van vreugde is voor alle mensen. Je hoort soms in een bepaalde situatie iemand zeggen: “u hebt daarmee goud in handen! U beschikt over een formule, een idee, over middelen, waarmee je grote dingen kunt bereiken”. Dat is zeker het geval met het evangelie, met de boodschap die de kerk uitdraagt. Dat doet de kerk niet altijd even handig, soms maken haar dienaren fouten, dat is zonde, want de boodschap zelf is zo kostbaar, genezend en leven gevend. Mogen wij daarover vandaag ons echt verheugen, en ons voorbereiden op Kerstmis, de geboorte van Gods barmhartige mensenliefde te midden van ons, om met ons te delen, om ons te genezen en te verlichten, ons vreugde te geven, vrede en hoop.
br. Gerard Mathijsen osb